Afscheid

Afscheid

Je ziet en hoort het vaak: gedichten worden gebruikt voor het beleven van eigen ervaring. Zou je niet beter moeten lezen wat er staat? Maar wat staat er? Er zijn verwijzingen die door de dichter bedoeld zijn in de ene en door de lezer begrepen worden als in een andere situatie.
Soms gebeurt dat heel bewust en gewild. Nijhoff gebruikt in 'Awater' een sonnet van Petrarca om te rouwen over zijn moeder. Om precies te zijn: Nijhoff laat Awater rouwen om zijn moeder. De verteller uit het gedicht rouwt om zijn broer. Nijhoff miste zijn moeder hevig. Geliefde, broer, moeder: het gemis is wellicht vergelijkbaar. Petrarca schrijft over zijn herinnering aan Laura. Haar beeld in hem troost hem met het verlies, al is zij nooit zijn geliefde geweest - ze was negentien en net getrouwd toen hij haar zag - , maar als ze twintig jaar later echt dood is, verschijnt zij in zijn verbeelding voor de laatste keer. Er staat aan het slot:

'Herinner je je die laatste avond niet'
zegt zij 'toen ik je achterliet met betraande ogen,
en gedwongen door de tijd vertrok?

Ik kon noch wilde toen zeggen;
nu zeg ik het als een bewezen feit en waarheid:
hoop niet mij ooit op aarde weer te zien.'

(Lett. vert. Theo de Boer)

Nijhoff maakt daarvan:

'Herinnert ge u dien laatste avond niet'
sprak ze 'toen ik uw tranen heb ontzien
en zonder meer de wereld achterliet?
Ik kon, noch wilde ik, melden u sindsdien
hetgeen ik thans te verstaan gebied:
niet hopen mij op aarde ooit weer te zien.'

Nu kan een nieuwe lezer getroffen worden door een verwoording die aansluit bij het verlies van een geliefde (aan een ander).
Eerst was er het noodzakelijk afscheid, zoals bij 'Shakespeare in Love', en een later besef dat hij haar echt nooit meer terug zal zien, of ze nu dood is of niet. Hij leest het gedicht als: 'Herinner je de laatste keer, toen we lachend en met tranen afscheid namen, omdat het moest? Ik kon noch wilde zeggen wat ik nu wel stellen moet: hoop niet mij ooit nog weer te zien.'